Nghệ thuật nói lí, hát lí của đồng bào Cơ Tu có từ lâu đời, lưu truyền từ thế hệ này sang thé hệ khác. Đây là một trong những giá trị văn hoá phi vật thể đặc trưng; là tài sản vô giá, nền tảng tinh thần của cộng đồng được Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch đưa vào Danh mục Di sản văn hoá phi vật thể cấp quốc gia năm 2015.

      Nghệ thuật nói lí, hát lí của người Cơ Tu là hình thức ứng khẩu, sử dụng vào mục đích sinh hoạt văn hoá, văn nghệ trong đời sống tinh thần của đồng bào Cơ Tu từ xưa đến nay. Nói lí, hát lí của người Cơ Tu không nhất thiết phải dùng triết lí để mổ xẻ, phân tích sự việc hiện tượng xung quanh. Cái “lí” ở đây là dùng hình tượng ẩn dụ, nhân hoá, ví cái này để hiểu nghĩa cái kia. Nói lí, hát lí luôn kích thích người nghe, giúp người nghe hiểu câu chuyện một cách cặn kẽ, chí tình và đồng cảm với nhau để chia sẻ niềm vui, nỗi buồn trong cuộc sống hằng ngày. Vì vậy, nói lí, hát lí thường dùng để giải quyết các mâu thuẫn, xích mích trong các mối quan hệ gia đình, bạn bè, xã hội, công việc,… Đặc biệt, người Cơ Tu không bao giờ sử dụng từ ngữ thiếu văn hoá trong nói lí, hát lí. Khi một bên nói lí đúng quá và đối phương không thể đối lại thì gọi là “hết lí” hoặc “chết l”. Trong tập quán của người Cơ Tu, khi bị đối phương bắt lí và hết lí, thì dù là kẻ thù đi chăng nữa họ cũng tâm phục, khẩu phục và giảng hoà theo ý của đối phương.

     Nói lí, hát lí có những cách thể hiện khác nhau, ý tử riêng của nó. Do vậy, không thể ai cũng nói lí, hát lí hay và giải thích đúng nghĩa để hiểu nhau được. Điều đó cho thấy muốn nói lí, hát lí đạt ở trình độ cao phải khổ luyện học hỏi, tích luỹ kinh nghiệm sống và kinh nghiệm của cha ông để lại…

     Để bảo tồn và phát huy nghệ thuật nói lí, hát lí, các cấp chính quyền của tỉnh Quảng Nam đang thực hiện đồng thời các giải pháp như vận động những người dân am hiểu về nghệ thuật nói lí, hát lí tiếp tục tham gia sinh hoạt và giảng dạy tại các câu lạc bộ; nhân rộng mô hình nghệ thuật này vào các trường Trung học cơ sở, Trung học phổ thông trên địa bàn dân tộc Cơ Tu nhằm giúp các em hiểu rõ hơn về nguồn gốc, ý nghĩa của loại hình nghệ thuật này để cùng nhau lưu giữ và phát triển tốt hơn.

Lễ ra mắt Câu lạc bộ nói lí, hát lí tại thôn Tà Vạc, thị trấn Prao, huyện Đông Giang

Cục Di sản văn hoá thẩm định nghệ thuật nói lí, hát lí tại thôn Đhrôồng, xã Tà Lu,